• आधिवास: हे प्राणी समुद्राच्या पाण्यात किंवा गोड्या पाण्यात आढळणारे जलचर प्राणी आहेत.
  
• तापमान नियंत्रण: शीतरक्ती 
• स्वरूप: पाण्याचा प्रतिरोध/ अडथळा कमीत कमी होण्यासाठी ह्यांचे शरीर दोन्ही टोकांना निमुळते असते, म्हणजेच यांचे शरीर विटी आकृती असते.
• प्रजनन: एकलिंगी. लैंगिक प्रजनन. हे प्राणी अंडी घालतात म्हणून यांना अंडज म्हणतात.
• उपांगे: ह्यांना पोहण्यासाठी युग्मित आणि अयुग्मित पर असतात. 
• पुच्छ पराचा उपयोग पोहत असताना दिशा बदलण्यासाठी होतो.
• त्वचा: ह्यांचे बाह्यकंकाल खवल्यांच्या स्वरूपात असते तर अंत:कंकाल कास्थिमय किंवा अस्थिमय असते.
• श्वसन:  श्वसन कल्ल्याद्वारे होते.
  
• उदाहरणे : Rohu (रोहू), बोंबील, पापलेट, समुद्र घोडा, शार्क, इलेक्ट्रिक-रे, स्टिंग-रे, इत्यादी.

• Habitat: These are always aquatic animals living in marine and fresh waters.
• Structure of body: Body of fishes is spindle shaped to minimize water-resistance.
• Exoskeleton: Exoskeleton is in the form of scales & endoskeleton is either cartilaginous or bony.
• Appendages: They have paired & un-paired fins for swimming. Tail fin is useful as a steering organ during swimming.
• Reproduction: unisexual. sexual reproduction. They are oviparous means they lay  eggs.
• Respiration: Respiration occurs with gills.
• Thermoregulation: These are cold blooded (Poikilotherms) animals.
• Examples.: Rohu, Bombay duck, Pomfret, Sea horse, Shark 🦈, Electric ray, Sting ray, etc.

• अधिवास: हे प्राणी त्यांच्या डिंब-अवस्थेमध्ये फक्त पाण्यात राहतात आणि तर प्रौढावस्थेमध्ये ते पाण्यात आणि जमिनीवरही राहू शकतात.

स्वरूप: 

1. मान नसते. 
2. डोळे बटबटीत असून त्यांना पापण्या असतात.
3.  बाह्यकर्ण नसतो पण कर्णपटल असते.

• त्वचा: बाह्यकंकाल नसते आणि त्वचा बहुतेक मृदू असून श्वसनासाठी नेहमी ओलसर ठेवली जाते.
• उपांगे: उपांगांच्या दोन जोड्या असतात आणि अंगुलींना नखे नसतात.
• प्रजनन: एकलिंगी. लैंगिक प्रजनन. अंडी, डिंब, प्रौढ ही अवस्थांतरे दर्शवतात.
• तापमान नियंत्रण: शीतरक्ती प्राणी.
• श्वसन: अंड्यातून बाहेर पडल्यावर अळी अवस्थेत हे कन्याद्वारे श्वसन करतात.
• प्रौढावस्थेत हे प्राणी पाण्यात असताना त्वचेद्वारे तर जमिनीवर असताना फुप्फुसाद्वारे श्वसन करतात.
• उदाहरणे : बेडूक, सॅलॅमँडर, टोड, इत्यादी.

• Habitat: 

1. These animals are strictly aquatic during
2. larval life and perform only aquatic respiration.
3. whereas they can live in water as well as on land during adult life and 
4. can perform aquatic as well as aerial respiration. 

• Structure of body: 

1. External ear is absent but tympanum is present.
2. Neck is absent. 
3. Eyes are prominent with eye lids.

• Exoskeleton: Exoskeleton is absent. Skin is without any derivative and usually kept moist for respiration.
• Appendages: They have two pairs of appendages. Digits are without claw.
• Reproduction: unisexual. sexual reproduction. Eggs, larva( tadpole) adult metamorphosis is seen.
• Respiration: by gills in larval stage and in adults by skin and lungs when on ground.
• Thermoregulation: cold blooded.
• Ex.: Frog, Toad, Salamander, etc.

• अधिवास:प्राणी-उत्क्रांती क्रमानुसार पूर्णपणे भूचर होऊन सरपटणारे पहिले प्राणी होत.
• स्वरूप:

1. शरीर उचलले जात नाही म्हणून ते जमिनीवर सरपटताना दिसतात.
2. शीर आणि धड यांच्यामध्ये मान असते.
3. बाह्यकर्ण नसतो.

• त्वचा: यांची त्वचा कोरडी असून खवलेयुक्त असते.
• उपांगे: अपंगांच्या दोन कमकुवत जोड्या असतात. अंगुलींना नखे असतात.
• प्रजनन: एकलिंगी. लैंगिक प्रजनन. अंडी, पिल्लू, प्रौढ या अवस्था दर्शवतात.
• तापमान नियंत्रण: हे प्राणी शीतरक्ती (Poikilothermic) असतात.
• श्वसन: श्वसन हे फुप्फुसाद्वारे होते.
• उदाहरणे : कासव, मगर, पाल, साप, सरडा, सुसर इत्यादी.

• Habitat: According to the course of animal evolution, these are first true terrestrial animals with creeping movement.
• Structure of body: 

1. They creep on the land as their body cannot be lifted up.
2. Neck is present between head & trunk.
3. External ear is absent.

• Exoskeleton: Their skin is dry and scaly.
• Appendages: Digits are provided with claws.
• Reproduction: unisexual, sexual reproduction. Egg, young one, adult these are the stages of growth.
• Respiration: respiration by lungs.
• Thermoregulation:These are cold blooded (poikilotherms) animals.
• Examples: Tortoise 🐢, alligator 🐊, crocodile, Lizard 🦎, Snake 🐉 , etc.

• अधिवास:  हे कशेरुस्तंभयुक्त प्राणी पूर्णपणे खेचर जीवनासाठी अनुकूलित झालेले आहेत.
• स्वरूप: 

1. शीर आणि धड यांच्यामध्येमान असते.
2. जबड्यांचे रूपांतर चोचीत झालेले असते.
3. हवेत उडताना हवेचा प्रतिरोध कमी करण्यासाठी ह्यांचे शरीर
4. दोन्ही टोकांना निमुळते असते.

• त्वचा: बाह्यकंकाल पिसांच्या स्वरूपात असते.
• उपांगे: 

1. अग्रउपांगे (Forelimbs) पंखांमध्ये परिवर्तित झालेली असतात.
2. अंगुली खवल्यांनी आच्छादित असून त्यांना नखे असतात.

• प्रजनन: एकलिंगी. लैंगिक प्रजनन. अंडज.
• तापमान नियंत्रण: हे प्राणी उष्णरक्ती आहेत. ते त्यांच्या शरीराचे तापमान स्थिर राखू शकतात.
• श्वसन: श्वसन हे फुप्फूसद्वारे वायुकोशांच्या मदतीने होते.
• उदाहरणे : मोर, चिमणी, पोपट, कबुतर, बदक, पेंग्वीन, शहामृग, कोंबडी इत्यादी.

• Habitat: These vertebrates are completely adapted for aerial life.
• structure of body: 

1. Jaws are modified into beak.
2. Neck is present between head and trunk.
3. Their body is spindle-shaped to minimize air resistance during flight.

• Exoskeleton: Exoskeleton is present in the form of feathers.
• Appendages: 

1. Forelimbs are modified into wings. 
2. Digits are covered with scales and bear claws.

• Reproduction: Oviparous. Young ones are cared by their parents.
• Respiration: respiration by lungs with the help of air sacs.
• Thermoregulation: These are warm blooded (Homeotherms) i.e. they can maintain their body temperature constant.
• Examples: Peacock 🦚, Sparrow,  Parrot 🦜, Hen, Pigeon, Ostrich, Duck 🦆, Penguin 🐧, etc.

• अधिवास: सस्तन प्राणी हे मुख्यतः भूचर आहेत. [अपवाद:  देवमासा हा जलचर आहे, तर वटवाघुळ हे खेचर आहे. ]
• स्वरूप:

1.  दूध स्त्रवणाऱ्या ग्रंथी असणे हा सस्तनी प्राण्यांचा विशिष्ट गुणधर्म आहे.
2. डोके, मान, धड व शेपूट हे शरीराचे भाग असतात.

• त्वचा: बाह्यकंकाल केसांच्या किंवा लोकरीच्या (Fur) स्वरूपात असते.
• उपांगे: अंगुलींना नखे, नखर, खूर इत्यादी असतात.
• तापमान नियंत्रण: हे प्राणी उष्णरक्ती (Homeothermic) असतात.
• श्वसन: श्वसन फुप्फुसाद्वारे होते.
• प्रजनन: एकलिंगी. लैंगिक प्रजनन.
• उदाहरणे : मानव, वालरस, कांगारू 🦘, डॉल्फीन🐬  , वटवाघूळ🦇 , गाय 🐄, कुत्रा 🐶 इत्यादी.